Ποικιλία, που εν πολλοίς αντικατοπτρίζει και ταυτόχρονα εντοπίζεται στη σύνθεση των διαφόρων πληθυσμιακών επί μέρους ενοτήτων.
Αν μάλιστα, στους σημερινούς Δήμους Κόνιτσας και Μαστοροχωρίων, προστεθούν οι όμορες βλαχόφωνες κοινότητες Αετομηλίτσας, Φούρκας και Διστράτου (που συναποτελούν όλοι μαζί την πρώην επαρχία Κόνιτσας) έχουμε να κάνουμε με μια γεωγραφική περιοχή πολύ ενδιαφέρουσα και από πολιτισμική άποψη, η οποία συγκροτεί μια ενότητα με αναγνωρίσιμη ταυτότητα, μέσα από τις εσωτερικές της διαφοροποιήσεις.
Οι κομπανίες δρουν καταλυτικά στην περιοχή
Εξυπηρετώντας σχεδόν κατ αποκλειστικότητα τις τοπικές ανάγκες.
Όμως, στο πέρασμα του χρόνου, κυρίως μέσα από την πρακτική των γλεντιών και των πανηγυριών, έρχονται ως ενοποιά μουσικά στοιχεία τα δυο - τρία οργανικά σχήματα (οι «παρέες» ή «κομπανίες» όπως είναι γνωστές), που δρουν καταλυτικά στην περιοχή, εξυπηρετώντας σχεδόν κατ αποκλειστικότητα τις τοπικές ανάγκες. Μέσα, μάλιστα, από τη διαρκή αλληλεπίδραση μουσικών - γλεντιστών, έχει διαμορφωθεί ένα ρεπερτόριο με μικρές διαφοροποιήσεις από χωριό σε χωριό, το οποίο φαίνεται vα είναι αναγνωρίσιμο και να αντιπροσωπεύει το μουσικό ύφος της περιοχής. Εξ άλλου, ο κοινός επισκέπτης, ο κάθε είδους περιηγητής ή ο λάτρης αυτής της περιοχής με το ποικιλόμορφο φυσικό περιβάλλον που θα είχε το ενδιαφέρον να παραβρεθεί σε κάποιο πανηγύρι ή να ακούσει τοπική μουσική, σίγουρα θα συναντήσει κάποια από αυτές τις κομπανίες
Η μουσική ιδιαιτερότητα της περιοχής της Κόνιτσας, με εντονότερες εσωτερικές διαφοροποιήσεις, εντοπίζεται ακόμη περισσότερο στο φωνητικό ρεπερτόριο δηλαδή στα τραγούδια χωρίς συνοδεία μουσικών οργάνων. Εδώ οι γυναίκες έχουν τον κυρίαρχο λόγο διασώζοντας το παλαιότερο ρεπερτόριο, ως κατά τεκμήριο, συντηρητικότεροι φορείς πολιτισμικών στοιχειών της τοπικής κοινωνίας, και επιπλέον ως οι κύριοι διαχειριστές των τελετουργικών δρώμενων του κύκλου της ζωής (γέννηση - γάμος - θάνατος) και κατά δεύτερο λόγο του κύκλου του χρόνου (έθιμα και τραγούδια της Άνοιξης, του Καλοκαιριού κτλ.). Κυριαρχούν, βέβαια, τα γαμήλια τραγούδια - αναπόσπαστα στοιχεία των γαμήλιων εθιμικών τελετών -, αφού στην περιοχή κρατιούνται ακόμη ζωντανά τα έθιμα του γάμου (έστω και ως αναπαράσταση), δίνοντας την ευκαιρία στην κάθε τοπική κοινότητα να βρεθεί, να χορέψει και να γλεντήσει. Σημειώνουμε εδώ, ότι αυτά τα τελετουργικά τραγούδια, τα οποία λέγονται χωρίς τη συνοδεία οργάνων, παρ' ότι έχουν ταυτισθεί με την 'παλαιότητα', ταυτόχρονα αποτελούν πιο «δύσκολο» άκουσμα, το οποίο απευθύνεται περισσότερο στους εξοικειωμένους με τη φωνητική παραδοσιακή μουσική και στους ειδικούς μελετητές και ερευνητές.