Το κτίριο
Ξεπέρασαν ήδη τα 40 χρόνια οι συνεχείς προσπάθειες για το στήσιμο και τη λειτουργία του Μουσείου Ηπειρωτών Μαστόρων, που αποτελεί ένα όραμα χρόνων και έργο πνοής. Θα στεγαστεί στο κτήριο του παλιού Δημοτικού Σχολείου στην Πυρσόγιαννη, στο οποίο οι εργασίες αποκατάστασης έχουν ολοκληρωθεί από το 2004, για να μετατραπεί σε ένα σύγχρονο υψηλών προδιαγραφών μουσείο και συνεδριακό κέντρο.
Φτιαγμένο από ημιλαξευτή πέτρα με τετράριχτη κερασκεπή στέγη, τοποθετημένο διαγώνιο στον βορρά
Το όλο εγχείρημα άρχισε το 1976 από μια δραστήρια ομάδα Πυρσογιαννιτών , οι οποίοι συστηματικά συγκέντρωναν υλικό γύρω από τη ζωή, τη δράση και το έργο των τεχνιτών των μαστοροχωρίων της Κόνιτσας και του ευρύτερου ορεινού όγκου της Πίνδου. Είναι οι ίδιοι που εξέδιδαν το περίφημο περιοδικό “Αρμολόι” και συνέλαβαν την ιδέα του Μουσείου της Πέτρας. Ψυχή του εγχειρήματος ο Βασίλης Παπαγεωργίου, Πυρσογιαννίτης ερευνητής, Πρόεδρος της κοινότητας Πυρσόγιαννης, προ του νόμου “Καποδίστριας”.
Η ομάδα αυτή εργάστηκε μέσα από το δραστήριο Σύλλογο “Προοδευτική Ένωση Πυρσόγιαννης”, η οποία ιδρύθηκε το 1926 και έχει, ως σήμερα, να δείξει έργο μοναδικό και μια πορεία γεμάτη αγώνες και συμμετοχή στα προβλήματα του τόπου .
Στις 30 Δεκεμβρίου του 1997, η “Προοδευτική Ένωση Πυρσόγιαννης” βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το εθνικό και πολιτισμικό της έργο.
Ο Σύλλογος αυτός, όταν το σχολείο έπαψε να λειτουργεί, έκανε τις πρώτες σωστικές ενέργειες στο κτήριο με προσωπική εργασία και συνδρομές των απανταχού Πυρσογιαννιτών και φίλων της Πυρσόγγιαννης.
Το αξιοθαύμαστο στην ιστορία του Μουσείου των μαστόρων είναι η συλλογικότητα που αναπτύχθηκε, ο ενθουσιασμός, η μεγάλη διάθεση για προσφορά μουσειακού υλικού και προσωπικού μόχθου, που γρήγορα ξεπέρασε τα όρια της Πυρσόγιαννης.
Ο πρώτος Δήμος Μαστοροχωρίων, 1999-2002, με έδρα την Πυρσόγιαννη, κατάφερε να εντάξει το έργο στο πρόγραμμα Interreg, με ύψος χρηματοδότησης 268.000.000 δρχ. Οι εργασίες έγιναν με βάση την αρχιτεκτονική μελέτη και την επίβλεψη της κ. Σόνιας Χαραλαμπίδου, η οποία γνώριζε το υπό έκθεση υλικό και σχεδίασε με πολλή προσοχή το χώρο, για τη μετατροπή του σε εκθεσιακό και συνεδριακό κέντρο.
Στην πορεία το έργο έμεινε ως όραμα, έως ότου η Δημοτική Αρχή, με Δήμαρχο του Δήμου Κόνιτσας, κ. Παναγιώτη Γαργάλα, παίρνει το εγχείρημα στα χέρια της. Αναθέτει μετά από έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου, την εκπόνηση μελετών: Μουσειολογικής, Μουσειογραφικής, Φωτισμού και Οπτικοακουστικής Υποδομής σε γραφείο υπό την επίβλεψη της κ. Σόνιας Χαραλαμπίδου, καθηγήτριας του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου.
Στις 30 Απριλίου 2014, ο Δήμος Κόνιτσας, κατέθεσε το φάκελο υποψηφιότητας του έργου “ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ ΜΑΣΤΟΡΩΝ”, για ένταξη στο Μέτρο 41 του τοπικού προγράμματος προσέγγισης LEADER της ΟΤΔ “ΗΠΕΙΡΟΣ Α.Ε.”, με ύψος χρηματοδότησης 300.000 €. Ο φάκελος υποψηφιότητας, είχε ως αντικείμενο τη διενέργεια όλων των απαραίτητων έργων και προμηθειών εξοπλισμού για την υλοποίηση του Μουσείου Ηπειρωτών Μαστόρων στην Πυρσόγιαννη, Δήμου Κόνιτσας και πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις για την ένταξή του.
Όπως τονίζουν οι μελετητές “είναι ένα έργο με ιστορικό, τεχνολογικό, πολιτιστικό, ερευνητικό, εκπαιδευτικό και αναπτυξιακό περιεχόμενο, με πολλαπλούς στόχους που θα συμβάλλουν στην αντίληψη του μουσείου όχι μόνο ως τόπου συλλογής, προστασίας και προβολής τεκμηρίων και αντικειμένων της σπουδαίας λαϊκής αρχιτεκτονικής παράδοσης της περιοχής, της ιστορίας και της τέχνης των μαστόρων της πέτρας, αλλά και συλλογής και προβολής της κοινωνικής διάστασης του ατόμου”.
Συστηματική καταγραφή του μουσειακού υλικού, έγινε με ευθύνη του Βασίλη Παπαγεωργίου και άλλων συνεργατών του, ενώ τη φωτογράφηση έκανε η εξαιρετική φωτογράφος, κ. Φανή Σαρρή.
Η μουσειακή συλλογή ανήκει στην Προοδευτική Ένωση Πυρσόγιαννης, έργο του μόχθου της επί 40 και πλέον χρόνια. Περιλαμβάνει εκατοντάδες αντικείμενα (λιθανάγλυφα, ξύλινα και πέτρινα αρχιτεκτονικά μέλη, σιδεροκατασκευές, εργαλεία μαστόρων), καθώς και πλουσιότατο αρχειακό υλικό γύρω από την τεχνική, τη μυστική γλώσσα της συντεχνίας (τα κουδαρίτικα), παλιές φωτογραφίες από τις μετακινήσεις και τις εργασίες των μπουλουκιών, συμφωνητικά, σχέδια, τετράδια λογαριασμών, επιστολές κ.α.
Περιλαμβάνει ακόμη σύγχρονες φωτογραφίες των κτισμάτων, που αντέχουν στο χρόνο, ως εξαιρετικά δείγματα της μαστοριάς του Ηπειρώτη μάστορα, μοναστήρια, εκκλησίες, γεφύρια, αρχοντικά, σαράγια, στρατώνες, φάροι, βρύσες, αλλά και απλές κατασκευές, σπίτια, νεροτριβές, μύλοι, αποθήκες, αλώνια, καλύβες, εικονίσματα, που υπηρετούσαν τις ανάγκες της καθημερινής ζωής.
Το Μουσείο των Ηπειρωτών Μαστόρων, μοναδικό στον ελλαδικό χώρο, έχει σχεδιαστεί για να λειτουργήσει με όλες τις προδιαγραφές των σύγχρονων ευρωπαϊκών μουσείων. Λειτουργικό, αισθητικά άρτιο, με συνθήκες ασφάλειας, κατάλληλου φωτισμού και θερμοκρασίας, με πρωτότυπη, εύληπτη και επεξηγηματική ταξινόμηση του υλικού, θα είναι ένας πολυδύναμος χώρος έρευνας, εκπόνησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων, εκδηλώσεων, περιοδικών εκθέσεων και κέντρο σπουδής της λαϊκής αρχιτεκτονικής.
Το έργο αυτό με την ολοκλήρωσή του “θα συμβάλλει δυναμικά στην προώθηση της διαβαλκανικής επικοινωνίας, όντας κοντά σε σπουδαία κέντρα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, όπως τα Μαστοροχώρια του Βοΐου (Ανασελίτσας), της Καστοριάς, της Φλώρινας, των Τζουμέρκων, αλλά και, εκτός των συνόρων, όπως της Κολώνιας, της Κορυτσάς, της 'Οπαρης, του Ελμπασάν και της Ντίμπρας στη γειτονική Αλβανία”, τονίζει ο Β. Παπαγεωργίου.
Όσον αφορά στο γεωγραφικό χώρο των μαστοροχωρίων του Δήμου Κόνιτσας, το Μουσείο θα συμβάλλει σημαντικά στην προβολή του τόπου, στην ανάπτυξη και την άρση της απομόνωσής του. Το αναπτυξιακό πλεονέκτημα των απομακρυσμένων περιοχών, όπως της περιοχής της Κόνιτσας, είναι η πολιτισμική τους κληρονομιά και το φυσικό περιβάλλον. Tην προστασία τους είναι απαραίτητο να λαμβάνει σοβαρά υπόψη κάθε αναπτυξιακός σχεδιασμός.
Η όλη προσπάθεια και το όραμα ανακόπηκε ακόμη μία φορά το 2015, θύμα της γραφειοκρατίας και των αλλαγών στην πολιτική ζωή του τόπου.
Η νέα δημοτική αρχή με Δήμαρχο τον κ. Ανδρέα Παπασπύρου έχει τη διάθεση να καταθέσει εκ νέου το φάκελο υποψηφιότητας του έργου για χρηματοδότηση, μόλις δοθεί ανάλογη ευκαιρία με αυτή που δόθηκε το 2014.