Η ξυλογλυπτική τέχνη
Eίναι η μορφή εκείνη της λαϊκής καλλιτεχνικής εκδηλώσεως που έχει σχέση με την σμίλευση εις βάθος τεμαχίων ξύλων
Είναι τα δύο διαμάντια μαζί με τη λαϊκή Αρχιτεκτονική - που άνθισε επίσης κι αυτή στα χώματα εκείνα.
"Η Ξυλογλυπτική τέχνη, είναι η μορφή εκείνη της λαϊκής καλλιτεχνικής εκδηλώσεως που έχει σχέση με την σμίλευση εις βάθος τεμαχίων ξύλων - ειδικά από κορμούς καρυδιάς - και με την προβολή τούτων σε τέμπλα, σε άμβωνες, σε προσκυνητάρια, σε Αναλόγια, σε Κοβούκλια Επιταφίων και σε Βημόθυρα της Ωραίας Πύλης των Εκκλησιών μας.
Η ξυλογλυπτική τέχνη είναι κι αυτή σαν κάποια μορφή Αγιογραφίας και τέχνης Αγιογραφικής, έλκει την πρώτη της καταγωγή από τη Βυζαντινή εποχή, συνεχίστηκε όμως-ιδίως από τα τέλη του 17ου αιώνος μέχρι των μέσων του 19ου- από Ηπειρώτας τεχνίτας-παιδιά του λαού- που την καλλιεργούσαν από γενεάς εις γενεάν.
Οι Ηπειρώται αυτοί τεχνίτες κατήγοντο ιδίως από την περιοχή του Γράμμου και της Πίνδου, από περιοχές δηλαδή που προμηθεύανε- ως εκ της φύσεως του εδάφους των-την ξυλείαν από κορμούς καρυδιάς αρίστης ποιότητος και που εχρησίμευεν ως υλικόν για τους ξυλογλύπτας.
Η μορφή αυτή της λαϊκής τέχνης δεν ήτανε αντιγραφή της φύσεως, αλλά συνδυάζει στο βάθος της κάτι τι το διακοσμητικόν και το συναρπαστικόν από αισθητικής απόψεως, γι αυτό δε λέγεται ακριβώς και διακοσμητική τέχνη.
Είναι δηλαδή με άλλα λόγια-η ξυλογλυπτκή μια τέχνη λειτουργική, μια τέχνη δηλαδή με πνευματικόν χαρακτήρα, μια τέχνη με ζωηρότατη θρησκευτική έκφραση,- όπως και η Αγιογραφία- από “οσμήν ευωδίας πνευματικής”.
Οι ξυλογλύπτες του Τουρνόβου
Οι διασημότεροι ξυλογλύπτες ήτανε οι εκ του χωρίου Τουρνόβου καταγόμενοι.
Αυτή η μεγάλη επάνθηση της ξυλογλυπτικής -επάνθηση που μαρτυρεί την τέλεια δεξιοτεχνία των λαϊκών εκείνων Ηπειρωτών τεχνιτών- κατέχει εξέχουσα θέση στην ιστορία της νεωτέρας Ελληνικής τέχνης, και συγκεκριμένα οι εκ του χωρίου Τουρνόβου -κοντά στες υπώρειες του Γράμμου- ξυλογλύπται, οι γνωστοί στο Πανελλήνιον με τον τίτλον Σκαλιστάδες ή Ταλιαδόροι. Όλοι οι ασκούντες την ξυλογλυπτικήν τέχνην κατήγοντο από τα χωριά της επαρχίας Κονίτσης, δηλαδή από το Λισκάτσι (σημ. Ασημοχώρι), από τη Βούρμπιανη, από τους Χιονιάδες και από το Τούρνοβο (σημ. Γοργοπόταμος). Οι διασημότεροι όμως ήτανε οι εκ του χωρίου Τουρνόβου καταγόμενοι.
Η ακτινοβολία όμως της ξυλογλυπτικής τέχνης των Ταλιαδόρων του Τουρνόβου δεν περιορίστηκε μονάχα στην Ήπειρο- από του Αμβρακικού μέχρι της Πρεμετής και του Αργυροκάστρου, αλλ' επεκτείνεται και στη Δ. Μακεδονία, στη Θεσσαλία, στη Θράκη και σε πολλά νησιά, δείγματα δε της υπερόχου τέχνης των ξεπέρασαν και τα όρια της Ελλάδος μας, δεδομένου ότι στολίζουν εκκλησίες στην Βουλγαρία, στην Σερβία και στην Ρουμανία." (Ευριπίδη Σούρλα, Η Ξυλογλυπτική Τέχνη στην Επαρχία Κονίτσης, Ηπειρωτική Εστία 1957,σελ. 39-43).